Czyli kiedy wejdzie w życie System kaucyjny? Przedstawiamy gościnny tekst, którego autorką jest sulechowianka Beata Springer zajmująca się od lat tym problemem…
Pamiętacie jeszcze akcję Polski 2050 pt. „Kaucja się opłaca”? To inicjatywa zapoczątkowana przez Grupę Eko Ambasadorów stowarzyszenia w 2021 roku. Naszym celem było zwrócenie uwagi na
zatrważającą ilość odpadów w naszej przestrzeni publicznej, a przede wszystkim w środowisku naturalnym, czyli tam gdzie nigdy być ich nie powinno. Od samego początku te postulaty wspierali posłowie Polski 2050 Szymona Hołowni. Pierwszą interpelację posłanki złożyły jeszcze w 2021 roku. Potem składaliśmy kolejne interpelacje i zapytania, w których z niecierpliwością upominaliśmy się o wprowadzenie w Polsce systemu kaucyjnego. Przez ostatnie 4 lata cierpliwie i konsekwentne monitorowaliśmy i uczestniczyliśmy we wszystkich możliwych konsultacjach społecznych, komisjach i podkomisjach ochrony środowiska.
Prezydent Andrzej Duda podpisał w końcu ustawę o systemie kaucyjnym w maju 2023 roku. System kaucyjny wejdzie w życie pierwszego stycznia 2025 roku.
Czy jest idealny? Nie.
Czy ma przeciwników? Niestety tak.
Na na jakich zasadach wejdzie i co to dla nas, jako konsumenta oznacza? System kaucyjny świetnie funkcjonuje w kilkunastu krajach w Europie, w tym u wielu naszych sąsiadów (Niemcy, Słowacja, Litwa), jego wprowadzenie popiera ponad 85% Polaków.
To mechanizm, w którym na konsumenta kupującego napój nakłada się niewielką opłatę (kaucję) za opakowanie, która następnie zwracana jest w momencie, gdy oddaje się puste i niezgniecione opakowanie do punktu odbioru w sklepie.
Kaucja będzie wynosiła w przypadku butelek plastikowych i puszek 50 gr, natomiast butelki szklane objęte zostaną kaucją o wartości 1 zł.
By zwrócić butelkę nie będzie potrzebny paragon, a jedynie odpowiednie logo i kod kreskowy wydrukowane na opakowaniu. Dlatego nie ma sensu zbieranie tych opakowań już teraz, ponieważ butelki i puszki nie mają jeszcze wydrukowanego kodu kaucyjnego.
W momencie zwrotu opakowania do punktu zwrotu (butelkomatu), klient otrzyma paragon uprawniający do odebrania równowartości kwoty podanej na paragonie lub wydania jej na zakupy w tym sklepie.
Systemem kaucyjnym objęte zostaną:
butelki plastikowe o pojemności do 3 l szklane butelki wielorazowe o pojemności do 1.5 l puszki metalowe o pojemności do 1 l.
Kaucja będzie obligatoryjna dla sklepów o powierzchni większej niż 200m2. Sklepy mniejsze nie muszą, ale mogą przystąpić do systemu kaucyjnego.
Wyjaśnienia wymaga jeszcze kwestia dochodów ze sprzedaży utraconego cennego surowca, jakim są odpady opakowaniowe, które poprzez wprowadzenie systemu kaucyjnego, miałyby potencjalnie stracić
samorządy. Nie wolno zapomnieć, że korzyścią systemu kaucyjnego są ogromne oszczędności i korzyści ekonomiczne dla samorządów i lasów państwowych. Redukcja ilości śmieci w przestrzeni publicznej oznacza, że samorządy oszczędzą na sprzątaniu, transporcie, zbiórce, segregacji i składowaniu.
W Walii obliczono, że redukcja kosztów przeznaczonych na sprzątanie z tytułu uruchomienia systemu kaucyjnego wyniosła 40%. Natomiast różnica między utratą dochodów ze sprzedaży surowców, a oszczędnościami wynikającymi z obsługi zmniejszonego tonażu odpadów i niższych kosztów utylizacji odpadów wyniosła na korzyść netto dla władz lokalnych Szkocji aż 191,1 mln GBP.
Lasy państwowe w samym tylko 2020 roku na sprzątanie naszych lasów wydały 20 mln zł!!!
Nieprawdą jest też fakt, że poprzez zabranie dużej części żółtej frakcji przez system kaucyjny, samorządy nie będą w stanie osiągnąć wymaganych poziomów recyklingu. Operatorzy systemu kaucyjnego będą zobowiązane zgłaszać gminom, ile tego surowca zebrały. Od stycznia wymagany poziom dla gmin to 55%.
System kaucyjny to też dużo bardziej staranna i czystsza zbiórka selektywna, której w obecnym stanie samorządy niestety nie osiągają. Przykłady z innych krajów pokazują, że system kaucyjny potrafi podnieść poziom selektywnej zbiórki opakowań po odpadach nawet do 90% (Chorwacja -91%, Niemcy -98%).
Dzisiaj w żółtym pojemniku poziom zanieczyszczenia opakowań po napojach w znacznym stopniu uniemożliwia ich powtórne przetworzenie. System kaucyjny pozwala natomiast zbierać bardzo czysty i bardzo dobrze wyselekcjonowany surowiec.
Jest to o tyle ważne, że zgodnie z celami unijnymi, poziom selektywnej zbiórki opakowań i odpadów opakowaniowych w roku 2025 roku powinien osiągnąć minimum 77% a od 2029 odpowiednio 90%. Ma to również znaczenie, ze względu na wzrastające zainteresowanie i popyt czystego recyklatu wśród recyklerów. To natomiast wynika z kolejnych wymogów unijnych, według których producenci już w przyszłym roku będą mieli obowiązek wytwarzania swoich produktów w 25% pochodzących właśnie z recyklatu. Te poziomy również będą wzrastać z roku na rok.
Niepodważalną korzyścią są również względy środowiskowe. Każdy z nas widzi butelki i puszki po napojach zalegające w przestrzeni publicznej, od przydrożnych rowów, skwerków, zwłaszcza tych przysklepowych, na lasach, jeziorach i plażach kończąc. Estoński audyt śmieciowy pokazał, że wprowadzenie systemu kaucyjnego pomogło obniżyć ilość opakowań po napojach w stosunku do wszystkich odpadów zebranych z poboczy dróg z 80% do mniej niż 10%.
Jako stowarzyszenie Polska 2050 w roku 2022 zorganizowaliśmy dużą jednomiesięczną akcję Ekospacerów, podczas której zebraliśmy ponad 100 ton odpadów (nie wliczając kilkudziesięciu opon), z czego samego szkła, w tym głównie właśnie tego po napojach, było aż 17 ton!!
System kaucyjny w obecnej formie nie jest idealny. System nie obejmie jeszcze szkła jednorazowego, czyli butelek po sokach lub alkoholi typu „małpki”. Nie obejmie także kartonów po napojach typu tetrapak oraz opakowań po produktach mlecznych i nabiałowych. Słoiki mają wejść do systemu w roku 2026.
Z racji, że istnieją jeszcze poprawki warte wdrożenia, system, który ruszy w styczniu 2025 może mieć swoje niedoskonałości. Jednak względy środowiskowe zdecydowanie przewyższają argumenty, by system wprowadzić, bez zbędnych opóźnień.
Ministra Klimatu i Środowiska Paulina Hennig- Kloska przyznała również 10 września 2024, w wywiadzie dla radia Zet, że „przesuniecie wprowadzenia systemu kaucyjnego narażałoby Skarb Państwa na spory i pozwy ponieważ część firm, które chce wprowadzać system kaucyjny poniosło nakłady finansowe. Biznes miał czas żeby przygotować się do tego, bo ustawa była przegłosowana jeszcze w poprzednim parlamencie, półtorej roku temu, była roczna karencja żeby wprowadzić… i jest oczekiwany przez obywateli”.
Gotowość do systemu kaucyjnego deklarują już przyszli operatorzy systemu, a do wdrożenia systemu już od dłuższego czasu przygotowuje się zarówno branża odpadowa, jak i handel detaliczny. Zmiany wprowadzane przez resort klimatu oceniane są jako bardzo pozytywne.
W wielu dużych miastach już stoją pilotażowe butelkomaty. System kaucyjny to przede wszystkim gospodarka o obiegu zamkniętym, odzysk surowców na najwyższym poziomie, zielone miejsca pracy oraz czyste środowisko i klimat.
Do 1 stycznia już tylko miesiąc i tydzień. Najwyższy czas włączyć odliczanie: 37 – 36 – 35 …
EkoBea – Beata Springer